Тэзісы даклада Генеральнага пракурора Рэспублікі Беларусь на 32-м пасяджэнні Каардынацыйнага савета генеральных пракурораў дзяржаў - удзельніц СНД

«Расследаванне крымінальнай справы аб генацыдзе беларускага народа: аднаўленне гістарычнай памяці»

Паважаныя калегі!

Рэспубліка Беларусь неаднаразова станавілася арэнай найбольш жорсткіх войн. Самай кровапралітнай была Вялікая Айчынная вайна. Перамога ў ёй дасягнута цаной вялікіх страт і сярод беларускага народа. У беларускай зямлі астанкі мільёнаў людзей, якія не толькі загінулі на палях бітваў, але і стрымана забітых падчас генацыду мірнага насельніцтва.

Генеральнай пракуратурай Рэспублікі Беларусь у красавіку 2021 года ўзбуджана і цяпер расследуецца крымінальная справа па фактах учынення нацысцкімі злачынцамі, іх саўдзельнікамі, злачыннымі фарміраваннямі генацыду мірнага насельніцтва на тэрыторыі Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны перыяд.

Можна сцвярджаць, што Беларусь падвергнулася ўсім формам генацыду, прадугледжаным Канвенцыяй ААН «Аб папярэджанні злачынства генацыду і пакаранні за яго» (9 снежня 1948 г.).

Масавае знішчэнне людзей было пастаўлена на паток і вялося варварскімі метадамі і сродкамі: прымяняліся расстрэлы і шыбеніцы, газавыя камеры і спальванне, голад і распаўсюджванне эпідэмій. Гэта павінна было навесці страх, задушыць спробы супраціўлення акупацыйнаму рэжыму.

На тэрыторыі Беларусі дзейнічалі звыш 260 канцэнтрацыйных лагераў і іншых месцаў прымусовага ўтрымання грамадзян, дзе шляхам стварэння невыносных умоў знішчана вялікая колькасць людзей.

Сумную вядомасць атрымалі такія месцы масавага знішчэння насельніцтва, як лагер смерці «Трасцянец» (самы буйны на ўсёй захопленай савецкай тэрыторыі, па атрыманых намі звестках у ім забіта не менш за 546 тысяч чалавек),

Мінскае гета (знішчана не менш як 90 тысяч чалавек),

Азарыцкі лагер смерці ў Гомельскай вобласці (забіта некалькі дзясяткаў тысяч чалавек), канцлагер «Калдычэва» ў Брэсцкай вобласці (знішчана не менш за 22 тысячы чалавек).

Стандартным сцэнарыем, узятым на ўзбраенне нацысцкімі вайсковымі злачынцамі і іх памагатымі, стала знішчэнне вёсак разам з жыхарамі ў рамках так званых «уціхамірвальных» акцый.

У ходзе расследавання крымінальнай справы аб генацыдзе беларускага народа ўстанаўліваюцца шматлікія раней невядомыя факты масавага знішчэння нацысцкімі злачынцамі грамадзянскага насельніцтва Беларусі.

Праводзіцца карпатлівая работа па фіксацыі інфармацыі ад відавочцаў тых падзей і іх сваякоў. Падчас папярэдняга следства дапытана больш за 14 тысяч чалавек, з іх больш за 7,5 тысячы - былыя вязні канцлагераў.

Следчай групай вывучана вялікая колькасць архіўных дакументаў і тысячы крымінальных спраў у адносінах да нацысцкіх злачынцаў.

Праведзена больш за 400 аглядаў месцаў здарэнняў, падчас якіх устаноўлены раней невядомыя месцы масавых забойстваў мірных жыхароў.

У прыватнасці, шляхам аналізу розных дакументаў устаноўлена, што ў лясным масіве Чэнкаўскага лясніцтва Гомельскай вобласці могуць быць пахаваны астанкі мірных грамадзян, забітых акупантамі і іх памагатымі.

На працягу 2021 года пры правядзенні ў названым месцы пошукавых работ знойдзены і выняты касцяныя астанкі каля пяцісот чалавек. Прычынай смерці былі агнястрэльныя раненні, прычым выстралы ў галаву рабіліся двойчы. Тых, хто не памёр адразу, дабівалі гранатамі.

Канфіскавана мноства прадметаў, якія паказваюць на знішчэнне менавіта мірных жыхароў: грабянцы і жаночыя грабяні, зубныя шчоткі, пластмасавыя гузікі, ключы, складаныя нажы і г.д.

Расследаваннем устанаўліваюцца акалічнасці масавага спалення населеных пунктаў, якое праводзілася нярэдка разам з іх жыхарамі. Усе мы ведаем трагічны лёс Хатыні і яе жыхароў, але такіх сёлаў у Беларусі былі тысячы.

Шляхам допытаў і вывучэння архіўных дакументаў атрыманы звесткі аб спаленні яшчэ больш за 260 раней невядомых сёлаў і вёсак.

У рамках дзейнасці створанай па ініцыятыве Генеральнай пракуратуры міжведамаснай камісіі па ўвекавечанні памяці ахвяр генацыду беларускага народа ажыццяўляюцца добраўпарадкаванне месцаў пахавання і перапахаванне знойдзеных падчас расследавання астанкаў.

Намі ініцыявана прысваенне месцам знішчэння мірнага насельніцтва спецыяльнага прававога статусу «гісторыка-мемарыяльнае месца пахавання».

Напрыклад, такі ахоўны прававы статус атрымала месца масавага знішчэння насельніцтва ў Бярозаўскім раёне Брэсцкай вобласці (Бронная гара).

Атрыманыя ў ходзе расследавання крымінальнай справы доказы дазваляюць сцвярджаць, што маштабы трагедыі беларускага народа значна большыя, чым меркавалася раней.

Устаноўлена, што ў гады нацысцкай акупацыі на тэрыторыі Беларусі:

забіта не менш як 3 мільёны мірных грамадзян і ваеннапалонных, або кожны трэці жыхар Беларусі;

сагнана ў нямецкае рабства больш за 380 тысяч чалавек, з якіх многія загінулі ад невыносных умоў эксплуатацыі. Масавы характар ​​насіў згон на прымусовыя работы і дзяцей. Мелі месца выпадкі выкарыстання дзяцей у якасці донараў крыві;

разбурана звыш 200 гарадоў, у тым ліку такія буйныя, як Мінск, Гомель, Віцебск, Полацк, Орша, Барысаў, Слуцк;

спалена больш за 9,5 тысячы сёлаў і вёсак.

У генацыдзе мірнага насельніцтва Беларусі бралі ўдзел калабарацыянісцкія фарміраванні, якія складаліся з нацыяналістаў Латвіі, Літвы і Украіны, а таксама ўдзельнікаў польскага фармавання «Армія Краёва».

Сучасныя нашчадкі некаторых карнікаў у нашы дні уваходзяць у палітычную эліту суседніх дзяржаў і выступаюць за новы бліцкрыг на Усходзе.

Толькі 12-м літоўскім батальёнам у 1941 годзе на тэрыторыі Мінскай вобласці забіта больш за 10 тысяч мірных грамадзян. Імёны некаторых жывых злачынцаў нам вядомы, і яны, карыстаючыся абаронай замежных дзяржаў, хаваюцца на іх тэрыторыях. Нягледзячы на ​​гэта, мы будзем дабівацца прыцягнення іх да крымінальнай адказнасці.

Да цяперашняга часу мы маем інфармацыю аб месцах знаходжання не менш за 400 такіх асоб.

У ходзе расследавання крымінальнай справы Генеральнай пракуратурай накіравана 60 просьбаў аб аказанні прававой дапамогі ў 18 дзяржаў, у тым ліку аб допытах асоб, якія ўваходзілі ў склад карных батальёнаў (Літва, Латвія, Канада, ЗША, Вялікабрытанія, Аргенціна, Бразілія, Аўстралія і інш.).

Разам з тым просьбы аб аказанні прававой дапамогі па крымінальнай справе праігнараваны шэрагам дзяржаў.

Так, Генеральная пракуратура Латвійскай Рэспублікі адмовіла ў выкананні даручэння па матывах дзяржаўнай бяспекі Латвіі. Мяркуем, што такая матывіроўка для адмовы ў супрацоўніцтве надуманая і цынічная па сваёй сутнасці.

Нараўне з папярэднім следствам вядзецца планамерная інфармацыйная, адукацыйная і выхаваўчая работа, а таксама нарматворчая дзейнасць.

У маі 2021 года па ініцыятыве Генеральнай пракуратуры прыняты Закон «Аб недапушчэнні рэабілітацыі нацызму», накіраваны на недапушчэнне ўсіх форм і праяў нацызму, апраўдання яго дактрыны і практыкі, гераізацыі нацысцкіх злачынцаў і іх памагатых.

Таксама па нашай ініцыятыве распрацаваны і ў студзені бягучага года прыняты Закон «Аб генацыдзе беларускага народа», якім прадугледжана юрыдычнае прызнанне генацыду беларускага народа і адначасова ўстаноўлена крымінальная адказнасць за яго адмаўленне.

Прынятыя законы - гэта прававы бар'ер на шляху спроб фальсіфікацыі падзей і вынікаў Вялікай Айчыннай вайны.

У артыкуле 15 новай рэдакцыі Канстытуцыі, прынятай у бягучым годзе на рэспубліканскім рэферэндуме, замацавана, што дзяржава забяспечвае захаванне гістарычнай праўды і памяці аб гераічным подзвігу беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

Гэты год Указам Прэзідэнта аб'яўлены ў Беларусі Годам гістарычнай памяці.

Інфармацыйнае ядро ​​мерапрыемстваў па ўшанаванні памяці аб ахвярах генацыду сфарміравана на падставе матэрыялаў крымінальнай справы, якая расследуецца Генеральнай пракуратурай:

у музеях і бібліятэках гарадоў і вёсак створаны экспазіцыі, прысвечаныя памяці ахвяр генацыду, тэматычныя літаратурныя секцыі;

рэфармуюцца адукацыйныя праграмы ва ўстановах адукацыі ўсіх узроўняў;

дадзены імпульс новым навуковым, архіўна-даследчым і пошукавым работам.

Пад рэдакцыяй Генеральнай пракуратуры апублікаваны зборнік інфармацыйна-аналітычных матэрыялаў і дакументаў «Генацыд беларускага народа».

Як ужо адзначалася, нанесены народнай гаспадарцы, інфраструктуры, культурнай спадчыне ўрон ад мэтанакіраванай палітыкі знішчэння народаў Беларусі значна большы, чым устаноўлены ў пасляваенны час надзвычайнымі камісіямі.

У перыяд акупацыі ажыццяўляліся татальнае адабранне і адпраўка ў Германію прадуктаў харчавання, сыравіны, прамысловай прадукцыі і абсталявання, а таксама музейных экспанатаў, твораў мастацтва, помнікаў культуры.

У рамках створанай па ініцыятыве Генеральнай пракуратуры на ўзроўні Урада міжведамаснай рабочай групы праводзіцца работа па разліку ўрону, прычыненага ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

Актывізавана работа створанай пад кіраўніцтвам Міністэрства культуры Камісіі па выяўленні, вяртанні, сумесным выкарыстанні і ўвядзенні ў навуковы і культурны абарот культурных каштоўнасцей, якія апынуліся за мяжой Рэспублікі Беларусь.

Трэба адзначыць, што жыхары савецкай Беларусі масава адмовіліся супрацоўнічаць з гітлераўскім рэжымам. На службу да немцаў пайшлі нешматлікія здраднікі.

Бел-чырвона-белая сімволіка, выявы «пагоні» сталі выкарыстоўвацца для абазначэння беларускай нацыянальнай прыналежнасці ў асяроддзі добраахвотных памочнікаў нацысцкага рэжыму, у тым ліку ўзброеных фарміраванняў, якія ўдзельнічалі ў карных аперацыях.

У 2020 годзе Беларусь зноў сутыкнулася з праявамі экстрэмізму і тэрарызму пад нацысцкай сімволікай.

У Рэспубліцы Беларусь у адпаведнасці з нацыянальным заканадаўствам 9 жніўня 2020 г. адбыліся выбары Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, на якіх больш за 80% грамадзян аддалі свае галасы за кандыдатуру дзеючага Кіраўніка дзяржавы - А.Р.Лукашэнку.

Разам з тым радыкальна настроеныя асобы да закрыцця выбарчых участкаў і падвядзення афіцыйных вынікаў выбараў, а таксама ў далейшым распачалі ажыццяўляць спробы звяржэння ўлады незаконным шляхам.

Удзельнікі пратэстных акцый выкарыстоўвалі спецыяльна прыгатаваныя сродкі (камяні, палкі, бутэлькі з запальнымі сумесямі) для прымянення гвалту ў дачыненні да службовых асоб.

Мелі месца наўмысныя наезды аўтатранспартнымі сродкамі на супрацоўнікаў органаў унутраных спраў, факты ўчынення дыверсійных актаў, у тым ліку на аб'ектах чыгуначнага транспарту, што магло пацягнуць за сабой шматлікія ахвяры і значную шкоду.

Арганізатарамі масавых беспарадкаў выкарыстоўваліся метады нацысцкай Германіі, у тым ліку па зборы звестак аб асабістых дадзеных прадстаўнікоў беларускіх органаў улады і кіравання, іх блізкіх. Удзельнікам масавых беспарадкаў і іншых злачынстваў было абяцана вызваленне ад адказнасці.

Як і ў гады Вялікай Айчыннай вайны распаўсюджванне атрымала дапамога з-за мяжы. Дастаткова паглядзець, дзе сёння хаваюцца ўсе лідэры так званага пратэсту, адкуль вядзецца інфармацыйная вайна супраць нашай краіны.

Фактычна мела месца арганізаваная шэрагам заходніх краін спроба ажыццяўлення дзяржаўнага перавароту, змены ўлады ў краіне гвалтоўным шляхам з выкарыстаннем экстрэмісцкіх элементаў.

Частка радыкальных палітызаваных фарміраванняў у сучаснай Беларусі асацыіруе сябе з калабарацыянісцкім рухам у перыяд нямецкай акупацыі. Частка радыкальных палітызаваных фарміраванняў у сучаснай Беларусі асацыіруе сябе з калабарацыянісцкім рухам у перыяд нямецкай акупацыі. Бела-чырвона-белая сімволіка мэтанакіравана выкарыстоўвалася імі ў якасці той, якая    штучна аб’ядноўвала і атаясамлівала  ў час масавых беспарадкаў.

Чаму тэма Вялікай Айчыннай вайны і барацьбы беларускага народа актуальная?

Перш за ўсё, памяць аб ахвярах і подзвігу нашых продкаў з'яўляецца духоўнай асновай жыцця нашага грамадства, прыкладам для нас. У найцяжэйшы перыяд Вялікай Айчыннай вайны мільёны жыхароў Беларусі прынялі актыўны ўдзел у адстойванні дзяржаўнай незалежнасці. Гэта быў добраахвотны патрыятычны парыў, у якім заключаны дух свабоды беларускага народа, яго гатоўнасць самааддана абараняць нацыянальныя і дзяржаўныя інтарэсы.

Пераважная большасць беларускага народа не ўспрымала нацысцкую ідэалогію і сістэму акупацыйнага рэжыму, самааддана выступіла на не бачаную ў гісторыі барацьбу супраць агрэсараў.

Па сутнасці, народ Беларусі быў пастаўлены перад выбарам самой магчымасці свайго існавання. І беларускі народ свой выбар зрабіў.

На жаль, у некаторых краінах сталі забывацца ваенныя злачынствы нацысцкай Нямеччыны і яе памагатых.

Добра вядома, адкуль распаўсюджваюцца ідэі, накіраваныя на разбурэнне нашай дзяржавы. Менавіта ў гэтых краінах прызнаецца неанацызм, афіцыйна праводзяцца маршы былых эсэсаўцаў, абмяжоўваюцца ў правах асобныя катэгорыі насельніцтва па нацыянальнай прыкмеце. Прымаюцца спробы апраўдаць асобных памагатых нацыстаў, прадставіўшы іх нібыта «змагарамі за свабоду».

На нашых вачах у краінах бліжняга замежжа дэмантуюць помнікі воінам-вызваліцелям, апаганьваюць магілы савецкіх салдат і зрываюць цырымоніі ўскладання на іх вянкоў, ваенізаваныя арганізацыі адкрыта выкарыстоўваюць нацысцкую сімволіку. Усё гэта - спробы перапісаць гісторыю і перакрэсліць подзвіг савецкага народа.

У нашы дні выяўляюцца факты ўчынення злачынстваў супраць міру, бяспекі чалавецтва.

Практыка эканамічнага ўдушэння народаў зноў запатрабавана ў выглядзе так званай санкцыйнай палітыкі.

Як адзначыў Прэзідэнт, «сярэдневяковая барацьба за тэрыторыі і рэсурсы працягваецца. Толькі на змену крыжовым паходам прыйшла экспансія замежных фондаў… Паслядоўнікі нацыстаў апантаныя ідэяй рэваншу».

Расследаванне генацыду беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны з'яўляецца данінай памяці загінуўшых і садзейнічае ўстанаўленню і захаванню гістарычнай праўды, служыць рэалізацыі антыфашысцкага прынцыпу: «Ніколі больш!».

Дзякуй за ўвагу!